مھارت ارتباط بین فردی چیست؟
هر انسانی به صورت ذاتی، فردی اجتماعی است و تمایل دارد که با دیگران در تعامل و ارتباط باشد. برقراري ارتباط با دیگران نیازمند آداب و قوانین خاصی است که در صورتی که نادیده گرفته شود، فرد طرد خواهد شد. لذا مهارت هایی همچون مهارت همدلی، روابط بین فردي و مهارت ارتباط موثر می تواند به افراد در برقراري ارتباط و اجتماعی بودن کمک شایان توجهی کند. یکی از رسالت های مهم انسان در جهان خاکی، ایجاد، گسترش، تداوم بخشیدن و عمق بخشیدن به روابط بین فردي است. روابط بین فردي مهم ترین مولفه ي زندگی ما از بدو تولد تا هنگام مرگ هستند.
بزرگترین تنبیه برای انسان، تنها ماندن (مثلاً زندان انفرادی) است.
هیچ یک از توانمندي هاي بالقوه ي انسان رشد نمی کند مگر در بستر روابط بین فردي. انسان یاد نمی گیرد، خلق نمی کند، نمی سازد و بالاخره زنده نمی ماند مگر در بطن روابط اجتماعی اش. هیچ انسانی از بدو تولد و بدون آموختن، نمی تواند روابط بین فردي موثر برقرار کند. این آموختن مادام العمر است و تا زمانی که انسان زنده است، ادامه دارد. تداوم حیات و اجتماع منوط به افزایش کیفیت روابط بین فردي است. هنگامی که ارتباطی را بر قرار می کنیم ، دو خواسته اصلی داریم:
1) تولید احساسات مثبت
2) رسیدن به هدف
ارتباط زمانی موثر است که هر دو طرف به خواسته هاي خود برسند. شاید روابط بین فردي تنها تعاملی است که می توان در آن دو برنده داشت. مهارت روابط بین فردی مهارتی است که با ارتباط کلامی و غیرکلامی، گوش دادن فعال، توانایی ابراز احساسات و بازخورد دادن مرتبط می باشد. در این طبقه مهارت هاي مذاکره، امتناع و ردکردن درخواست دیگران و مهارت رفتار جرات مندانه نیز جای می گیرند. مهارتی است که به فرد کمک می کند تا تعارضات بین فردي را حل کند. همدلی، توانایی گوش دادن و درك نیازهاي دیگران نیز بخشی از این مهارت می باشد.
کارگروهی، توانایی همکاري با دیگران و توانایی احترام گذاشتن به دیگران هم در این دسته جاي می گیرند. به این ترتیب این گروه از مهارتها به مقبولیت اجتماعی کمک کرده و پایه هاي رفتار و روابط اجتماعی سالم را بنا می گذارند. مهارتی که موجب می شود ضمن تقویت روحیه ي مشارکت، اعتماد واقع بینانه و همکاري با دیگران بتوانیم مرزهاي روابط بین خود و کسانی که دوستشان داریم را تشخیص داده و در جهت ایجاد روابط صمیمانه و دوستانه قدم برداریم و هر چه زودتر به دوستی هاي نامناسب و ناسالم خود خاتمه دهیم. پیش از آن که مورد آسیب جدي قرار گیریم.
مهارت روابط بین فردی نوعی مهارت ارتباطات اجتماعی است که عدم وجود آن منجر به فقدان سلامت اجتماعی خواهد شد. این مهارت مهم به دو بخش تقسیم می شود.
1) ارتباطات کلامی
در ارتباطات کلامی، برقراري ارتباط بین فردي از طریق گفتار و کلمات اتفاق می افتد. انسان ها با استفاده از کلام خود می توانند اطلاعات زیادي درباره احساسات، افکار و خواسته هاي خود به دیگران انتقال دهند. جهت داشتن تسلط بر ارتباطات کلامی لازم است که دو مهارت خوب گوش دادن و خوب صحبت کردن را داشته باشید.
2) ارتباطات غیر کلامی
بخش اعظمی از مهارت بین فردي در دانش آموزان را ارتباطات غیرکلامی تشکیل می دهد. لحن صحبت، سرعت اداي کلمات، زبان بدن، حالت چهره و طرز نگاه کردن از مهم ترین مواردي است که در مهارت ارتباط بین فردي تاثیرگذار است.
چهار حوزه مهارت برقراری روابط بین فردی مؤثر:
براي برقراري روابط بین فردي مؤثر چهار حوزه مهارتی را باید فرا گرفت.
1- برقراری اعتماد در روابط بین فردی
اولین حوزه مهارتی، اعتماد متقابل است. براي برقراري اعتماد در روابط بین فردي باید به مولفه هاي زیر توجه کرد:
- نسبت به فرد مقابل متعهدانه رفتار کردن
- نشان دادن گرمی و پذیرش نسبت به فرد دیگر
- اجتناب از برخورد قضاوتی نسبت به فرد دیگر
- قابل اعتماد بودن
- صادق بودن
2- برقراری ارتباط روشن و عاری از ابهام
یک نکته که باید در روابط بیین فردي به آن توجه کرد، نوع استفاده از ضمایر در جمله بندي پیام است. وقتی که شروع می شوند، فرد مقابل را درشرایطی قرار می دهد که احساس کند « تو » فردي با جملاتی صحبت می کند که با شروع می شوند، وی از احساسات و افکار خودش صحبت می کند « من » باید از خود دفاع کند. اما وقتی جملات فرد با و فرد مقابل ضرورتی براي دفاع از خود احساس نمی کند.
3- پذیرش و حمایت یکدیگر
از مهم ترین تفاوتهاي فردي که روي رابطه ما با دیگران اثر می گذارد، تفاوت در نقطه نظرها و دیدگاه ها است. هر فردي احساسات، دیدگاه ها و رفتارهاي مخصوص به خودش را دارد. به همین دلیل امکان ندارد که دو نفر در همه چیز هم عقیده و هم فکر باشند. مهم این است که فرد یاد بگیرد داشتن اختلاف نظر کاملاً طبیعی است و این مهارت را کسب کند که دیدگاه خود را تنها دیدگاه، یا بهترین و مناسب ترین دیدگاه نداند و توانایی دیدن موضوع از زاویه دید دیگران را نیز داشته باشد. آن وقت است که ارتباط بین فردی موثر تر و سالم تری برقرار می شود.
4- حل تعارض ها و مشکلات موجود در روابط بین فردی به شیوه ای سازنده
افراد مختلف براي حل اختلاف راهبرد هاي مختلفی دارند. راهبرد هاي حل اختلاف در کودکی آموخته می شوند و بسیاري مواقع هنگامی که اختلافی پیش می آید، اتو ماتیک بکار می افتند و در واقع انسان ها اطلاع چندانی در مورد راهبردهاي حل اختلاف خود ندارند. وقتی اختلافی پیش می آید، آدم ها دو موضوع و مسئله اصلی را مد نظر قرار می دهند:
- رسیدن به اهداف شخصی
- حفظ ارتباط خوب با سایر افراد
بسیاری از عصبانیت های افراد فقط به این دلیل اتفاق می افتند که وقت صرف نمی کنند که از قبل فکر کرده و راه حلهای دیگری به جاي عصبانی شدن پیدا کنند. سه راه حلی که در اینجا آمده است، راه حلهایی هستند که به جاي خشم می توان از آنها استفاده کرد. براي پاسخ بهتر ،اول باید فرد بپذیرد که عصبانی است و ممکن است پرخاشگرانه برخورد کند و سپس پاسخ بهتر بدهد.
سه جایگزین خوب به جای خشمگین شدن عبارتند از :
- محدودیت تعیین کردن
- منتظر فرد مقابل نشدن برای انجام کارها
- قاطع برخورد کردن
چگونه می توان مهارت ارتباط بین فردی را تقویت کرد؟
تقویت مهارت ارتباط بین فردي نیاز به تمرین زیادي دارد. این مهارت می تواند علاوه بر ایجاد رابطه اي موفق شما را در نظر دیگران جذاب تر کند .تنها کافیست موارد زیر را به خوبی انجام دهید:
- گوش کردن به صورت فعال و صبورانه
- گفتن خلاصه اي از صحبت هاي فرد مقابل
- نگاه کردن به مخاطب به صورت مشتاقانه
- داشتن لبخند طبیعی بر لب
- تکان دادن سر به عنوان تایید صحبت
- استفاده از جملات و سوالاتی مانند: دیگه چی؟ واقعا؟ چه جالب! آره می دونم چی میگی!
- خمیازه نکشیدن
- عدم توجه به اتفاقات پیش آمده در محیط
- نگاه کردن به چشمان مخاطب در هنگام صحبت کردن
- نداشتن تیک عصبی- حرکتی مانند تکان دادن ناخودآگاه دست یا پا
- منسجم حرف زدن و پراکنده گویی نکردن
- صحبت کردن به صورت بی طرفانه و بدون قضاوت و پیش داوری
و…
مهارت روابط بین فردی در چه زمینه های کاربرد دارد؟
مهارت ارتباط بین فردي می تواند در شروع دوستی، ادامه دادن دوستی و سازگاري با دیگران به افراد به خصوص دانش آموزان و کودکان کمک کند .در هریک از این موارد اقدامات خاص و متفاوتی باید انجام شود که در ادامه توضیح خواهیم داد:
1) شروع دوستی:
شروع ارتباط با فردي که تا به حال با او برخورد نکرده اید، اگرچه اندکی سخت و ناممکن به نظر می رسد اما موارد زیر می تواند این شرایط را تا حد زیادي آسان و دلپذیر کند:
- پوشیدن لباس مرتب، تمیز و مناسب
- داشتن لبخند طبیعی بر لب
- استفاده از سوال هاي متداول و غیرخصوصی مثل آب و هوا یا غذا
- توجه به علاقه مندي هاي فرد مقابل
- تمجید از نکات مثبت مخاطب
- معرفی کردن خود به اندازه کافی
- داشتن لحن دوستانه
و…
2) ادامه دادن دوستی
اگرچه برخی از افراد به راحتی می توانند با افراد ناشناخته آشنا شوند، اما در ادامه دادن دوستی خود ناتوانند. توصیه می شود جهت ادامه دار کردن رابطه از روش هاي زیر کمک بگیرید:
- داشتن استقلال درونی و عدم وابستگی
- داشتن قاطعیت در رفتار
- اشتیاق به صحبت کردن درباره خود
- داشتن مهارت همدلی
- مثبت گرایی
- مغرور نبودن و خود را بالاتر ندانستن
3) داشتن سازگاری با دیگران
سازگاري در رابطه با دیگران به معناي قبول کردن تفاوت هاست. فرد سازگار می تواند در مواجهه با تضادها به جای تغییر دادن فرد مقابل، مسائل خود را به راحتی حل کند و با دیگران به تفاهم برسد. رسیدن به سازگاری در ارتباط میان فردي از طریق انجام دادن موارد زیر محقق می شود:
- داشتن ادب
- صحبت کردن با لحن دوستانه
- پرهیز از رفتارهاي توام با خشونت و قهرآمیز
- لجبازي نکردن
- احساس مفید بودن
- گوش دادن به صورت فعالانه
و…
نکته: لازم به ذکراست، سازگاري با دیگران نیاز به یادگیري مهارت حل مسئله دارد .
اهمیت روابط بین فردی موثر
پژوهشهای روان شناختی در مورد اهمیت روابط بین فردی موثر به نتایج زیر رسیده اند. روابط بین فردي موثر:
- اثر مستقیم روي سلامت روانی دارد.
- بهره وري شغلی و موفقیت را افزایش می دهد.
- تندرستی و سلامت جسمی به همراه می آورد.
- باعث مقابله سازنده با استرس می گردد.
- به رشد شخصی و هویت یابی افراد کمک میکند.
- کیفیت زندگی را افزایش می دهد.
- خود شکوفایی به همراه دارد.
این مهارت همانند تمامی مهارت های دیگر با تمرین و تکرار کسب می شود. شادی، خوشبختی، عزت نفس و توانایی ما برای شکوفا شدن تا حدود زیادی تحت تاثیر روابط ما هستند.
