آیا اغلب نگران این هستید که اگر اوضاع خوب پیش نرود، نتوانید از پس آن برآیید؟ بیشتر اوقات از دیگران برای تصمیم‌گیری‌های شخصی مشورت می‌گیرید؟ اغلب وظایف را به تعویق می‌اندازید زیرا احساس می‌کنید مدیریت آن‌ها برای شما بسیار دشوار خواهد بود؟ اگر جواب شما به یک یا چند سوال قبل بله باشد، ممکن است شما دارای طرحواره وابستگی / بی کفایتی باشید.
این مقاله برای پاسخ به هر گونه سوالیست که ممکن است در مورد این طرحواره داشته باشید. در ادامه به سوالات زیر پاسخ خواهیم داد:
- طرحواره وابستگی / بی کفایتی چیست؟
- توضیح طرحواره‌های ناسازگار اولیه (EMS)
- علل ایجاد طرحواره وابستگی / بی کفایتی
- نشانه‌های طرحواره وابستگی / بی کفایتی در کودکی و بزرگسالی
- تأثیرات طرحواره وابستگی / بی کفایتی بر زندگی فرد
- روش‌های درمانی برای طرحواره وابستگی / بی کفایتی
دلایل ایجاد طرحواره وابستگی/بی کفایتی چیست؟
به طور کلی، طرحواره‌های ناسازگار اولیه در کودکی زمانی شکل می‌گیرند که مادر به نیازهای کودک خود توجه نکند. این ممکن است به‌طور ناخواسته رخ دهد، به این صورت که مادر علائم نیاز کودک را نادیده بگیرد یا آن را به عنوان درخواست دیگری تفسیر کند. برای آشنایی کامل با طرحواره های ناسازگار اولیه مقاله “طرحواره درمانی: راهنمای جامع” را بخوانید.
معمولاً در مورد طرحواره وابستگی / ناتوانی، مراقبان کودک بیش از حد محافظت‌کننده هستند. این محافظت بیش از حد ممکن است در صورتی رخ دهد که کودک دچار آسیب جدی شده یا با یک بیماری جدی متولد شده. در نتیجه، این کودکان ممکن است در برابر سختی‌های زندگی بسیار محافظت شوند و اغلب به آن‌ها هشدار داده شود. همین مراقبت های افراطی منجر به ترس کودک در مواجهه با چالش‌های روزمره می‌شود.
این طرحواره همچنین ممکن است در صورتی به وجود آید که مراقبان بیش از حد در زندگی کودک دخالت کنند. آن‌ها ممکن است وظایف را برای کودک انجام دهند، حتی زمانی که او قادر به انجام آن‌ها به‌صورت مستقل است. مراقبان ممکن است راهنمایی و کمک زیادی ارائه دهند، که باعث می‌شود کودک باور کند قادر به انجام این وظایف به‌تنهایی نیست.
با این حال، شرایط دیگری نیز ممکن است باعث ایجاد طرحواره وابستگی / ناتوانی شود. به عنوان مثال، کودک ممکن است با مراقبانی بزرگ شده باشد که هر زمان که مهارت‌های جدیدی را امتحان می‌کرد، اعتماد به نفس او را تضعیف می‌کردند. این مادران معمولا نقص‌های موجود در توانایی کودک را برجسته می‌کنند یا کاری را که کودک انجام داده است برای او دوباره انجام دهند اگر احساس کنند که به اندازه کافی خوب انجام نشده است.
نقش نادیده‌گرفتن و ترس
علاوه بر این، طرحواره وابستگی ممکن است زمانی نیز ایجاد شود که کودک نادیده گرفته شده و به حال خود رها شود. مراقبانشان ممکن است زمان یا تمایلی برای آموزش مهارت‌های لازم به آن‌ها نداشته باشند و در نتیجه، کودک مجبور به اتکا به والدین خود برای انجام کارها شود. از سوی دیگر، چنین کودکانی ممکن است مجبور به تلاش برای انجام وظایف قبل از داشتن آمادگی کافی باشند که منجر به شکست شود. این موضوع می‌تواند آن‌ها را به این باور برساند که بدون کمک دیگران، قادر به انجام وظایف نیستند.
همچنین مهم است که توجه داشته باشیم که ترس والدین نیز نقش مهمی در ایجاد و پیشرفت این طرحواره دارد. مراقبانی که نمی‌توانند نیازهای استقلال کودک خود را به دلایلی مانند بیماری‌های روانی، تجربیات گذشته یا طرحواره‌های ناسازگار خود، درک کنند، ممکن است نتوانند به کودک خود استقلال لازم را بدهند.
در نهایت، این طرحواره ممکن است در کودکانی که به طور طبیعی حساس و ترسو هستند، سریع‌تر توسعه یابد. این افراد بیشتر به مراقبان خود وابسته می‌شوند.
نشانه‌های طرحواره وابستگی/بی کفایتی
همه ما می‌خواهیم احساس کنیم که توانایی لازم را داریم. با این حال، افرادی که طرحواره وابستگی / ناتوانی دارند، معمولاً احساس می‌کنند بدون کمک دیگران قادر به مواجهه با زندگی روزمره نیستند. نشانه‌های طرحواره وابستگی / ناتوانی در کودکی و بزرگسالی به شرح زیر است:
طرحواره وابستگی/بی کفایتی در کودکی
کودکان دارای طرحواره وابستگی / بی کفایتی احساس ناتوانی و ترس می‌کنند. آن‌ها ممکن است احساس نگرانی زیادی داشته باشند درباره اینکه کسی به آن‌ها کمکی نکند و تنها بمانند در انجام وظایفشان. اگر ممکن باشد، آن‌ها اجازه می‌دهند دیگران وظایف را برایشان انجام دهند و از آن‌ها مراقبت کنند.
به دلیل وابستگی به دیگران، کودکان دارای طرحواره وابستگی / ناتوانی تمایل دارند به سمت دوستانی جذب شوند که بیشتر اعتماد به نفس دارند. احتمالاً به این دلیل که احساس می‌کنند این دوستان می‌توانند از آن‌ها حمایت کنند. متاسفانه، هم اجازه دادن به دیگران برای انجام وظایف به جای آن‌ها و هم تکیه بر افراد با اعتماد به نفس بیشتر برای دریافت حمایت، باور آن‌ها را در ناتوانی خود تقویت می‌کند.
طرحواره وابستگی/بی کفایتی در بزرگسالی
بزرگسالانی که دارای طرحواره وابستگی / بی کفایتی هستند، تمایل دارند به قضاوت و توانایی خود برای انجام درست وظایف شک کنند. به همین دلیل، ممکن است قبل از گرفتن تصمیمات، مکرراً از دیگران مشورت و راهنمایی بخواهند. اگر کسی پیشنهاد حل مشکلی را به آن‌ها بدهد، ممکن است تمایل داشته باشند به جای خودشان، اجازه دهند آن فرد مشکل را حل کند. به همین دلیل، بزرگسالان دارای این طرحواره ممکن است از زندگی مستقل خودداری کنند. این موضوع به نام سندرم پیتر پن نیز شناخته شده است.
افراد دارای طرحواره وابستگی / بی کفایتی معمولا احساس ناتوانی و عجز در مقابله با چالش‌های زندگی روزمره دارند. آن‌ها خود را بیشتر به عنوان یک کودک توصیف می‌کنند تا یک بزرگسال، که این باعث افزایش احساسات نفرت از خود، خشم و شرم می‌شود. بزرگسالان دارای این طرحواره ممکن است به شدت از خود انتقاد کنند و احساس کنند که شکست خورده‌اند. علاوه بر این، ممکن است نگران باشند که باری بر دوش عزیزانشان هستند و تلاش‌های موفقیت‌آمیز گذشته خود برای استقلال را نادیده بگیرند.
بزرگسالان دارای این طرحواره ممکن است فرصت‌های افزایش مسئولیت و رشد، مثلاً در محل کار، را رد کنند. این موضوع به این دلیل است که آن‌ها تمایل دارند ارزش کمتری برای دستاوردهای خود قائل شوند و بر محدودیت‌های خود تمرکز کنند.
به طور قابل درک، فردی که دارای طرحواره وابستگی / ناتوانی است، در زندگی روزمره خود فشار زیادی احساس می‌کند. به همین دلیل، احتمالا راهبردهای مقابله‌ای ناسالمی را توسعه میدهد. برخی از آن‌ها از مواد مخدر یا الکل برای مقابله با احساسات ناتوانی و اضطراب استفاده می‌کنند.
چگونه افراد با طرحواره وابستگی / ناتوانی مقابله می‌کنند
افرادی که دارای طرحواره وابستگی / ناتوانی هستند، هنگامی که با شرایط انجام وظایف دشوار بدون کمک مواجه می‌شوند، تله‌شان فعال می‌شود. وقتی تله فعال شود، تمایل دارند به یکی از سه روش واکنش نشان دهند: اجتناب، جبران بیش از حد یا تسلیم.
اجتناب
برای افرادی که دارای طرحواره وابستگی / ناتوانی هستند، معمول است که از هر چیزی که ممکن است احساس ناتوانی آن‌ها را تحریک کند، اجتناب کنند. یکی از این تحریک‌ها فعالیت‌هایی است که شامل داشتن یک شخص برای پشتیبانی و/یا راهنمایی نمی‌شود و باید به تنهایی انجام شود. به عنوان مثال، کسی که این طرحواره را دارد ممکن است از رانندگی یا سفر به مقاصد ناشناخته به تنهایی اجتناب کند.
علاوه بر این، داشتن طرحواره وابستگی / ناتوانی ممکن است به این معنی باشد که شما به احتمال زیاد تصمیم‌گیری یا اقدامات مهم را به تعویق میندازید. رها کردن چنین موضوعاتی بدون توجه به آن‌ها معمولاً به این معنی است که آن‌ها جدی‌تر و استرس‌زاتر می‌شوند. به نوبه خود، این باعث افزایش تمایل به اجتناب از این موضوعات می‌شود و یک چرخه معیوب را ایجاد می‌کند.
در حالی که مواجه نشدن با ترس‌ها و به تعویق انداختن کارها ممکن است به طور موقت آرامش‌بخش باشد، در بلند مدت متأسفانه این فقط باور به ناتوانی در مراقبت از خود را تقویت می‌کند. بنابراین، احساس ناتوانی و وابستگی را افزایش میدهد.
جبران بیش از حد
در حالی که کمتر رایج است ولی غیرممکن نیست که فردی با طرحواره وابستگی / ناتوانی از طریق رفتار خود باورهای خود را جبران کند. آن‌ها برخلاف باور خود که ناتوان هستند و نیاز به دیگران دارند عمل می‌کنند. ممکن است خود را به استانداردهای بالایی برسانند و سخت کار کنند تا به نظر برسد که توانایی لازم را دارند. اگر اوضاع به‌خوبی پیش نرود، شاید دیگران را مقصر بدانند به جای اینکه هر گونه تقصیری را به خود نسبت دهند. آن‌ها کمک دیگران را نیز رد می‌کنند، حتی زمانی که به آن نیاز دارند، که این کار به ضرر خودشان است. با وجود همه این تلاش‌ها، احساس اینکه موفق نخواهند شد در عمق وجودشان باقی خواهد ماند.
تسلیم
برخی ممکن است با طرحواره وابستگی / ناتوانی خود با تسلیم شدن به آن مقابله کنند. این افراد باور دارند که نمی‌توانند به قضاوت خود اعتماد کنند و بنابراین نیاز دارند به دیگران وابسته باشند. معمولا این افراد جذب کسانی می‌شوند که کنترل رابطه را به دست بگیرند. رابطه‌ای با عدم تعادل قدرت می‌تواند به مشکلات زیادی منجر شود، به ویژه اگر کنترل مالی واگذار شده باشد. چنین روابطی باعث می‌شود کسی که این طرحواره را دارد، مورد سوءاستفاده قرار گیرد.
در روابطی که تعادل قدرت بیشتر برابر است، کسی که طرحواره وابستگی/ناتوانی دارد، ممکن است همچنان از شریک زندگی خود درخواست کمک زیادی کند و تصمیمات مهم را به او واگذار کند. در تلاش برای کمک و حمایت، شریک زندگی ممکن است کمک و راهنمایی بیشتری ارائه دهد؛ اما این موضوع باور فرد را که ناتوان است و نیاز به کمک دیگران دارد، تقویت می‌کند.
درمان طرحواره وابستگی / ناتوانی
به طور کلی، افراد دارای طرحواره وابستگی / ناتوانی به ندرت با هدف مستقل شدن به دنبال درمان می‌روند. معمولاً اگر به دنبال درمان تله وابستگی بروند، به دلیل اضطراب مربوط به ترک عزیزانشان یا بدون کمک ماندن است. در چنین مواردی، این افراد انتظار دارند که به آن‌ها گفته شود برای حل مشکل خود چه کاری باید انجام دهند. با این حال، این رویکرد فقط تله وابستگی آن‌ها به دیگران را تشدید می‌کند. بنابراین، فردی با این طرحواره ممکن است نیاز داشته باشد نقش فعال‌تری در درمان خود ایفا کند نسبت به آنچه انتظار دارد.
طرحواره درمانی بر رابطه درمانی و تجربیات دوران کودکی تمرکز دارد تا طرحواره‌های ناسازگار را به چالش بکشد. مهم است توجه داشته باشیم در حالی که تغییر طرحواره‌های ناسازگار دشوار است، با تعهد، پایداری و درمان مناسب، امکان دستیابی به تغییرات مثبت به طور کامل وجود دارد.
استراتژی‌های سازگاری
رها کردن تردید به خود
طبیعی است که گاهی به قضاوت خود تردید داشته باشید، به ویژه هنگامی که نگران هستید یا با یک تصمیم مهم مواجه می‌شوید. با این حال، اگر همیشه فرض می‌کنید تصمیمات اشتباهی خواهید گرفت، لازم است این فرض رو با دقت بیشتر بررسی کنید. با این احساسات و افکار کنار بیایید و آن‌ها را به عنوان نمایشی نادرست از وضعیت فعلی بپذیرید. مدیتیشن و ذهن‌آگاهی ابزارهای مفیدی برای تمرکز توجه شما بر زمان حال و رها کردن افکار و احساسات دیگر هستند. این تمرین‌ها همچنین به کاهش اضطراب کمک می‌کنند.
واقع بین باشید
باور کنید که شما از شکست‌هایتان قوی‌تر هستید. فهرستی از مواقعی تهیه کنید که به نتایج مورد نظر خود از طریق اقدامات خود دست یافته‌اید. تمام دستاوردهای کوچک و بزرگ را در این فهرست بیاورید. زمانی که طرحواره وابستگی / ناتوانی شما فعال می‌شود، به این فهرست مراجعه کنید.
مراقب میزان دخالت دیگران باشید
درباره نحوه رفتار دیگران با خودتان واقع بین باشید. آیا به آن‌ها اجازه می‌دهید وظایفی را انجام دهند که باید خودتان انجام دهید؟ آیا تصمیمات خود را به دیگران واگذار کرده‌اید؟ یا آیا مکرراً از دیگران مشورت می‌خواهید تا نیازی به تصمیم‌گیری خود نداشته باشید؟
از خود بپرسید که آیا نزدیک‌ترین افراد به شما در تقویت طرحواره شما نقش دارند، حتی اگر این به درخواست شما باشد. در صورت لزوم تغییراتی ایجاد کنید. سعی کنید خود را با افرادی که به شما احترام می‌گذارند و با شما رفتار خوبی دارند، محاصره کنید. همچنین می‌توانید به اطرافیان‌تان اطلاع دهید که می‌خواهید گام‌هایی برای مستقل‌تر شدن بردارید. افراد سالمی که اطرافتان هستند خوشحال خواهند شد که از تصمیم شما حمایت کنند و به شما فضایی برای رشد به عنوان یک فرد مستقل بدهند.
گام‌های کوچک در ایجاد اعتماد به نفس خود بردارید
فهرستی از چیزهایی که می‌خواهید بدون کمک دیگران انجام دهید، تهیه کنید. آن‌ها را از آسان‌ترین تا سخت‌ترین مرتب کنید. ساده‌ترین را انتخاب کنید و آن را به وظایف کوچکتر تقسیم کنید. سپس با اولین وظیفه شروع کنید و آن را تکمیل کنید.
سعی کنید خیلی به جلو نگاه نکنید. روی یک وظیفه در هر زمان تمرکز کنید تا از فشار زیاد جلوگیری کنید. با هر وظیفه کوچکی که انجام می‌دهید، به اتمام یک وظیفه بزرگ نزدیک‌تر می‌شوید و اعتماد به نفس شما در خودتان افزایش می‌یابد. به یاد داشته باشید هر وظیفه را به فهرست خود در “واقع بین باشید” اضافه کنید.
یاد بگیرید که اشتباه کردن با ناتوانی یکسان نیست
وقتی مسئولیت بیشتری را برعهده می‌گیریم، احتمالاً چند اشتباه می‌کنیم. اما این ممکن است احساس ناتوانی را تحریک کند. با این حال، ناتوانی با اشتباه کردن یکسان نیست. ناتوانی، اشتباه کردن مکرر و عدم آگاهی از آن‌ها است. اگر متوجه شده‌اید که اشتباه کرده‌اید، پس شما ناتوان نیستید.
به یاد داشته باشید که اگر اشتباه کردید، نیازی به نجات دادن ندارید. عواقب منفی اشتباهات را با اعتماد به نفس بپذیرید. شما قادر هستید به تنهایی با عواقب اشتباه‌تان مواجه شوید و با حل کردن آن‌ها رشد کنید.
به دنبال درمان باشید
اگر شما طرحواره وابستگی / ناتوانی دارید، ممکن است اضطراب زیادی در مورد مستقل عمل کردن داشته باشید. همچنین ممکن است نیاز به ایجاد انتظارات، باورها و مرزهای سالم داشته باشید. علاوه بر این، ممکن است بخواهید در دستیابی به اهداف رفتاری و ساختن اعتماد به نفس کمک بگیرید. یک رابطه درمانی بهترین شرایط برای کاوش در همه این عوامل است. مشاوره فردی با یک طرحواره درمانگر حرفه‌ای می‌تواند موفقیت شما در این مسیر را تضمین کند. همین امروز با ما تماس بگیرید.
