“مادر به اندازه کافی خوب” چه کسی است؟

اصطلاح “مادر به اندازه کافی خوب” توسط دونالد وینیکات، متخصص اطفال و روانکاو بریتانیایی، در کتاب معروف خود “بازی و واقعیت” ابداع شد. در این بلاگ پست به تعریف این اصطلاح از دیدگاه وینیکات می‌پردازیم. با “مادر به اندازه کافی خوب” بودن، می‌توانید به فرزند خود در مسیر شادکامی و رشد سالم کمک کنید. کلینیک روانشناسی آفتاب با ارائه مشاوره تخصصی کودک در این مسیر همراه شماست.

وینیکات در مورد سازگاری مادر (یا مراقب دیگر) با نیازهای نوزاد، معتقد بود که “مادر به اندازه کافی خوب” کار خود را با تطبیق تقریباً کامل با نیازهای کودک آغاز می کند. او کاملاً وقف نوزاد می شود و به سرعت به هر نیاز او می رسد. او خواب و نیازهای خودش را فدای برآورده کردن نیازهای فرزندش می کند.

با گذشت زمان، مادر اجازه می دهد نوزاد مقدار کمی از ناامیدی را تجربه کند. او همدل و مراقب است، اما فوراً به هر گریه کودک واکنش نشان نمی دهد. البته، در ابتدا تحمل این ناامیدی باید برای مدت زمان بسیار کوتاهی باشد. مثلا مادر ممکن است اجازه دهد تا نوزادش برای چند دقیقه قبل از شیر خوردن شبانه گریه کند، اما فقط برای چند دقیقه. هدف او این نیست که “کامل” باشد، بلکه “به اندازه کافی خوب” عمل کند؛ به طوری که کودک تنها میزان کمی از ناامیدی را احساس کند.

از توهم تا واقعیت

نکته جذاب در مورد نظر وینیکات درباره “مادر به اندازه کافی خوب” این است که او فرایند مادری را به رشد شناختی کودک و شکل‌گیری یک درک سالم از واقعیت بیرونی پیوند می دهد. در ابتدا، نوزاد مادر را به عنوان بخشی از خود تجربه می کند. نوزاد عاشق مادرش است و او را نه به عنوان یک فرد جدا، بلکه به عنوان بخشی از خودش درک می کند. با گذشت زمان، لحظاتی که نوزاد از هماهنگی کامل و همدلانه مادر با نیازهایش فاصله می گیرد، جرقه آغازین فعالیت ذهنی و احساس جهان بیرونی را در کودک شعله ور می سازد.

اگر تطابق کامل مادر با نیازهای نوزاد مدت زیادی ادامه پیدا کند و به شکل طبیعی کاهش نیابد، رشد حس درک یک دنیای خارجیِ واقعی در نوزاد (و جدایی از خودش) دچار اختلال می شود. کودک مدتی طولانی در دنیای جادویی توهم و خیال باقی می ماند. یعنی او باور دارد که صرفاً داشتن یک نیاز به برآورده‌ شدن فوری آن می انجامد.  وینیکات می گوید، این یک توهم است، البته توهمی ضروری.

اگرچه وینیکات تاکید می کند که اگر نوزاد مقدار کمی از ناامیدی را تجربه نکند، درکی از واقعیت بیرونی پیدا نخواهد کرد، اما به همان اندازه بر این نکته پافشاری می کند که مرحله اولیه مادری برای رشد سالم نوزاد ضروری است. توانایی داشتن توهم، پیش‌نیازی ضروری برای شکل گیری حس واقعیت است:

“در ابتدا، تطابق (مادر) باید تقریباً دقیق باشد و اگر اینطور نباشد، نوزاد نمی تواند شروع به ایجاد ظرفیت تجربه یک رابطه با واقعیت بیرونی کند یا حتی مفهومی از واقعیت بیرونی بسازد.”

عمل متعادل کننده

بنابراین “مادر به اندازه کافی خوب” بودن، نسبتاً پیچیده است. این مفهوم  بر یک عمل متعادل کننده بین دو فرایند به یک اندازه مهم، برای رشد شناختی سالم و حتی شادی آینده کودک تاکید دارد:

1. در ابتدا، مادر یا مراقب باید با فداکاری به هر نیاز نوزاد رسیدگی کند.
2. مادر باید به تدریج اجازه دهد که نوزاد جدایی نیازهایش از برآورده شدن فوری آنها را تجربه کند. البته طبیعتاً این بازه زمانی در ابتدا باید بسیار کوتاه باشد و با گذشت زمان افزایش یابد.

خلاصه اینکه، با مادرِ به اندازه کافی خوب، کودک این توانایی را بدست می آورد که در دو جهان زندگی کند: از یک سو در دنیای توهم، خیال و جادو، و از سوی دیگر، دنیایی که همیشه مطابق با خواسته های او نیست.

متن بالا ترجمه‌ای از مقاله “What Is a “Good Enough Mother از سایت Psychology Today بود.