اعتماد، برای همه ما امری سست و شکننده است. با این حال، برای برخی از افراد، اعتماد کردن به دیگران بسیار سخت‌تر از بقیه است. آن‌ها ممکن است دائما به نیت‌های افراد شک داشته باشند و حتی گمان کنند که اطرافیان در صورت فرصت، عمداً به آن‌ها آسیب خواهند رساند. آیا این افکار و باورها برای شما آشنا به نظر می‌رسد؟ اگر چنین است، ممکن است شما دچار طرحواره بی اعتمادی / سوءرفتار باشید.
ای مقاله برای پاسخ به هر سوالیست که ممکن است درباره طرحواره بیاعتمادی / سوءرفتار داشته باشید. ما در ادامه مطلب به موضوعات زیر خواهیم پرداخت:
- طرحواره بی اعتمادی / سوءرفتار چیست؟
- توضیحی درباره طرحواره‌های ناسازگار اولیه (EMS)
- علل ایجاد طرحواره بی اعتمادی / سوءرفتار
- نشانه‌های طرحواره بی اعتمادی / سوءرفتار در دوران کودکی و بزرگسالی
- چگونگی تأثیر طرحواره بی اعتمادی / سوءرفتار بر زندگی فرد
- روش‌های درمانی برای طرحواره بی اعتمادی / سوءرفتار
طرحواره بی اعتمادی / سوءرفتار چیست؟
این طرحواره یکی از ۱۸ طرحواره ناسازگار اولیه (EMS) در نظریه طرحواره درمانی دکتر جفری یانگ است. داشتن این طرحواره به این معنی است که شما انتظار دارید دیگران با شما بدرفتاری کنند. شما به دیگران به عنوان افرادی غیرقابل اعتماد نگاه می‌کنید و انتظار دارید که آن‌ها در صورت فرصت به شما دروغ بگویند، از شما سوءاستفاده کنند، شما را تحقیر کنند، دستکاری روانی کنند و یا حتی به شما آسیب برسانند.
چه عواملی باعث ایجاد طرحواره بی اعتمادی / سوءرفتار می‌شوند؟
طرحواره‌های ناسازگار اولیه (EMS) در دوران کودکی شکل می‌گیرند، زمانی که مراقب اصلی به نیازهای فرزند خود توجهی نمی‌کند. در مورد برخی دیگر از طرحواره‌های ناسازگار، می‌توان فرض کرد که مراقبان ناخواسته نیازهای فرزند خود را نادیده گرفته‌اند یا برآورده نکرده‌اند. با این حال، در مورد طرحواره بی اعتمادی / سوءرفتار، عموماً می‌توان فرض کرد که این نیازها عمداً یا به دلیل سهل‌انگاری شدید نادیده گرفته شده‌اند. شاید به این دلیل باشد که خود این مراقبان در گذشته مورد سوءرفتار قرار گرفته‌اند و این چرخه را با فرزندان خود ادامه می‌دهند. از طرف دیگر، آن‌ها ممکن است دلیل رفتارشان این باشد که منابع درونی برای برآورده کردن نیازهای فرزند خود را ندارند – به دلیل مسائلی مانند بیماری روانی یا طرحواره‌های ناسازگار خودشان.
نشانه‌های طرحواره بی اعتمادی / سوءرفتار
طرحواره بیاعتمادی / سوءرفتار به طور کلی نتیجه بزرگ شدن در یک خانواده‌ی ناسالم و آزاردهنده است. به همین دلیل، اثرات این طرحواره می‌تواند بسته به نوع آزاری که فرد تجربه کرده است، شدید و متنوع باشد. نشانه‌های کلی این طرحواره در دوران کودکی و بزرگسالی به شرح زیر است:
طرحواره بی اعتمادی / سوءرفتار در دوران کودکی
- کودکان مبتلا به طرحواره بیاعتمادی / سوءرفتار نگران بدرفتاری دیگران نسبت به خود هستند. آن‌ها ممکن است گوشه‌گیر و مضطرب باشند و به همین دلیل، دوستان کمی داشته باشند یا اصلاً دوستی نداشته باشند. از طرف دیگر، آن‌ها ممکن است نسبت به دیگران پرخاشگری فیزیکی یا کلامی داشته باشند. این رفتار ممکن است برای به دست آوردن مقداری کنترل در زندگی‌شان یا تلاشی برای ابراز خشم و درک اتفاقاتی باشد که در خانه برایشان افتاده است.
- کودکان مبتلا به طرحواره بیاعتمادی / سوءاستفاده به افراد دارای قدرت مشکوک هستند. این سوءظن ممکن است به این دلیل به وجود بیاید که تجربیات آن‌ها از افرادی که بر آن‌ها قدرت دارند، اغلب شامل بدرفتاری بوده است. به علاوه این شک می‌تواند به دلیل ترس کودک از این باشد که این افراد از زندگی خانوادگی او مطلع شوند و سعی در دخالت داشته باشند. کودکان مبتلا به این طرحواره اغلب سعی می‌کنند علائم آزار را از دیگران پنهان کنند، زیرا به مراقبان خود همچنان علاقه‌مند هستند و نمی‌خواهند از آن‌ها جدا شوند.
طرحواره بی اعتمادی / سوءرفتار در دوران بزرگسالی
- بزرگسالان مبتلا به طرحواره بی اعتمادی / سوءرفتار در اعتماد کردن به دیگران، حتی نزدیک‌ترین افراد، مشکل دارند. آن‌ها تمایل دارند احساس کنند بیش از آدم‌های عادی مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند. چنین افرادی نسبت به بدرفتاری بسیار هوشیار هستند و احتمال دارد برای اطرافیان پارانوئید یا مشکوک به نظر برسند.
- علاوه بر این، افراد مبتلا به طرحواره بیاعتمادی / سوءرفتار معتقدند که دیگران یا عمداً با آن‌ها بدرفتاری می‌کنند یا اینکه خودخواه یا بی‌احتیاط هستند و به طور تصادفی با آن‌ها بدرفتاری خواهند کرد. به دلیل این باور، آن‌ها تمایل دارند از روابط عاشقانه دوری کنند یا در این روابط فاصله خود را حفظ کنند.
- قابل درک است که بزرگسالان مبتلا به طرحواره بی اعتمادی / سوءرفتار ممکن است استرس زیادی را تجربه کنند. دائماً احساس بدرفتاری از سمت دیگران و مشکوک بودن به نیت‌های دیگران، برای هر کسی باعث ایجاد آرامش و آسودگی خاطر نمی‌شود. این سطح از استرس ممکن است منجر به استفاده از روش‌های مقابله ناسالم مانند اجتناب از مسائل، خودگویی منفی، اعتیاد یا اختلالات خوردن شود.
چگونگی تأثیر طرحواره بی اعتمادی / سوءرفتار بر فرد
افراد مبتلا به طرحواره بیاعتمادی / سوءرفتار به دلیل عدم اعتماد به دیگران، سعی می‌کنند از روابط عاشقانه اجتناب کنند. با این حال، اگر آن‌ها تصمیم به برقراری رابطه بگیرند، تمایل دارند به یکی از دو روش زیر رفتار کنند، به این صورت که یا نقش قربانی را بازی کنند یا نقش فرد آزاردهنده.
نقش قربانی
اگر فردی همه را غیرقابل اعتماد بداند، معیار او برای سنجش قابل اعتماد و اتکا بودن افراد، مخدوش می‌شود. بنابراین، هر رفتار آزاردهنده‌ای از طرف شریک عاطفی، رفتاری مورد انتظار و مطابق با تجربیات زندگی او تلقی می‌شود.
این انتظار بدرفتاری و تحمل آن باعث می‌شود که افراد مبتلا به طرحواره بیاعتمادی / سوءرفتار تمایل به جذب شدن به سمت افرادی داشته باشند که با آن‌ها بدرفتاری کنند. سپس این رابطه به یک پیشگویی تحقق‌یافته تبدیل می‌شود و این باور را تقویت می‌کند که دیگران در صورت فرصت با شما بدرفتاری خواهند کرد و برای اینکه در یک رابطه باشید، باید تسلیم شریک عاطفی خود شوید.
نقش فرد آزاردهنده
از طرف دیگر، افراد مبتلا به طرحواره بی اعتمادی / سوءرفتار ممکن است با بدرفتاری یا آزار و اذیت شریک عاطفی یا فرزندان خود، چرخه‌ی آزار را ادامه دهند. احساس کنترل در مرکزیت این الگوی رفتاری قرار دارد. در دوران کودکی، افراد مبتلا به این طرحواره توسط مراقبان خود مورد بدرفتاری قرار گرفته و احساس ناتوانی می‌کردند. بنابراین، در بزرگسالی، هر نشانه‌ای از اینکه با آن‌ها بدرفتاری می‌شود، ممکن است احساس ناتوانی را تحریک کند. برای اینکه دوباره احساس کنترل خود را به دست آورند، با شریک عاطفی یا فرزندان خود به روش‌هایی مشابه آنچه در کودکی تجربه کرده‌اند، بدرفتاری می‌کنند.
درمان طرحواره بی اعتمادی / سوءرفتار
از آنجایی که ریشه‌ی شکل‌گیری طرحواره بیاعتمادی / سوءرفتار در تجربیات تلخ دوران کودکی نهفته است، درخواست کمک از یک درمانگر بسیار مهم است. طرحواره درمانی با تمرکز بر تجربیات اولیه‌ی دوران کودکی و رابطه‌ی درمانیِ شکل‌گرفته بین درمانگر و مراجعه‌کننده، به درمان طرحواره‌های ناسازگار می‌پردازد. در حالی که تغییر طرحواره‌های ناسازگار کار آسانی نیست، اما با تعهد، ثبات قدم و دریافت درمان مناسب، قطعاً رسیدن به تغییر مثبت امکان‌پذیر است.
تقویت ارتباط خود با زمان حال
شما دیگر کودکی تحت مراقبت بزرگسالان نیستید. کنترل زندگی خود را به دست گرفته‌اید. رفتاری که برای بقا در دوران کودکی به آن نیاز داشتید، لزوماً نباید رفتاری باشد که در بزرگسالی انتخاب می‌کنید. با اینکه این گفته‌ها درست هستند، اما به یادآوردن آن‌ها زمانی که طرحواره بی اعتمادی / سوءرفتار شما تحریک می‌شود، می‌تواند دشوار باشد. برای تقویت ارتباط خود با زمان حال، تمرینات مدیتیشن و ذهن‌آگاهی را امتحان کنید. این تمرینات به مغز شما آموزش می‌دهند تا توجه خود را بر زمان حال متمرکز کرده و سایر افکار و احساسات را رها کند.
به اطرافیانتان توجه داشته باشید
از خود بپرسید که آیا نزدیک‌ترین افراد به شما، طرحواره (الگوی ذهنی) شما را تقویت می‌کنند یا خیر؟ در صورت لزوم، تغییراتی ایجاد کنید. سعی کنید خودتان را با افرادی احاطه کنید که با شما خوب رفتار می‌کنند.
با اعتماد کردن به دیگران، گام‌های کوچک بردارید
با استفاده از قضاوت خود، ریسک اعتماد کردن به کسی در مورد موضوعی کوچک را بپذیرید. شاید از شریک عاطفی خود بخواهید شام را آماده کند یا از همکار خود که پروژه‌ای را با او به اشتراک گذاشته‌اید، بخواهید تا یادداشت‌های جلسه را بنویسد. هنگامی که به اعتماد شما پاداش داده شد، حتماً به آن توجه کنید و بر اساس این موفقیت‌های کوچک، اعتماد خود را تقویت نمایید.
به دنبال درمان باشید
موثر بودنِ درمان زمانی است که بتوانید به درمانگر خود اعتماد کنید. به دلیل ماهیت طرحواره بیاعتمادی / سوءرفتار این موضوع ممکن است برایتان دشوارتر باشد. با این حال، بیان کامل و کنار آمدن با احساسات خود در مورد گذشته می‌تواند کلید غلبه بر این طرحواره باشد. یک درمانگر خوب، احساسات عدم اعتماد شما را در نظر می‌گیرد و زمان و مراقبت لازم را برای ایجاد تدریجی اعتماد به شما اختصاص می‌دهد.
اگر احساس می‌کنید که در زندگی خود با طرحواره بیاعتمادی / سوءرفتار دست و پنجه نرم می‌کنید حتما از یک طرحواره درمانگر کمک بگیرید. متخصصان ما در کلینیک روانشناسی آفتاب می‌توانند در این مسیر همراه شما باشند. همین الان یک نوبت برای مشاوره فردی رزرو کنید.
