هویت جنسی، محصول سرمشق‌های بیشماری است که از اعضای خانواده، معلمان، دوستان و پدیده‌های فرهنگی کسب میشود. در شکل‌گیری هویت جنسی نگرش‌های والدین و فرهنگ جامعه، اندام‌های بدن کودک و عوامل ژنتیکی نقش موثري دارند. در موارد شدید اختلال هویت جنسی در کودکان، پسرها از هر دختری دخترانه‌تر و دخترها از هر پسری مردانه‌ترند، اما نوجوانان و بزرگسالان دچار این اختلال میل دارند از جنس مقابل باشند و این میل خود را ابراز می‌کنند.
کسی که به طور مستمر از جنسیت بیولوژیک خود ناراضی است و تمایل یا اصرار بر متعلق بودن به جنس مقابل را دارد، گرفتار اختلال هویت جنسیتی شده است.
گاهی نوجوانان هنوز هویت جنسی خود را پیدا نکرده‌اند و چون از کودکی در خانواده مجال این را نمی‌یابند که در موردش به تظاهر بپردازند، در دوران نوجوانی این مجال را پیدا می‌کنند که این مورد باید از طرف روانکاو بررسی شود. اما در بیشتر موارد دخترها به‌دلیل اینکه در جامعه مرد زده و شبه زن ستیز، مرد را جنس قوی می‌دانند، تمایل دارند برای اینکه در چشم همسالان و گروه دوستان خود، قوی و مهم جلوه کنند، پسرانه لباس بپوشند و رفتار و کردار پسرانه داشته باشند.
نوجوانی، سن جامعه‌پذیری است و بعضی دختران در این دوره با تشبیه به جنس قوی‌تر، تلاش دارند این قدرت و محبوبیت را در بین گروه همسالان خود جلب کنند که در واقع نوجوان بسیار به این مسأله یعنی جلب توجه نیازمند است. بخشی از این رفتار در برخی دخترها هم به این علت است که در واقع سؤال بنیادینی برایشان پیش می‌آید که چرا بدن من به این شکل است و بدن برادر و پسرهای دیگر، اینجور نیست. آنها با طرح این سؤال گاهی بدون اینکه خودشان بخواهند از جنسیت‌شان فاصله می‌گیرند و در این حد طبیعی است و بعد از عبور از دوره بحران بلوغ تغییر پیدا میکند.
“ابراز نیازهای هوشیار و ناهوشیار والدین” یکی از عوامل ایجاد اختلال هویت جنسیتی است. زمانی که والدین با وجود تمام شایستگی‌های فرزند خود، او را بی‌ارزش تلقی کرده و خواهان داشتن فرزندی غیرهمجنس با فرزند خود هستند موجب میشود که فرزندشان از جنسیت خود ناراضی شده و زمینه را برای ایجاد این اختلال در او فراهم می کنند.
رواج تک فرزندی نیز می تواند از دیگر عوامل باشد و حمایت بیش از حد از فرزند موجب تربیت فردی بدون مهارت شده که این بی‌مهارتی و نداشتن توانایی حل مسئله مشکلاتی را برایش ایجاد میکند که سبب میشود فرزند احساس کند این مشکلات مربوط به جنسیت او است.
اختلال هویت جنسیتی گاه در کودکی و گاه در بزرگسالی آغاز میشود، این افراد در مورد زن یا مرد بودن خود دچار ابهام و تعارض هستند و احساساتشان با وضعیت جسمانیشان مخالف است.
در اختلال هویت جنسیتی، جنسیت افراد با بیولوژیک آنها همخوانی ندارد، این افراد همواره احساس نارضایتی، بی‌حوصلگی، استرس، خشم و افسردگی خواهند داشت.
اختلال هویت جنسیتی به معنای همجنسگرایی نیست، این افراد بیشتر تمایل دارند دوستان غیر همجنس خود را انتخاب کرده و نگاه آنها جنسی نیست.
اختلال هویت جنسیتی جزء اختلالات پر شیوع محسوب نمی‌شود،: متاسفانه با توجه به سبک زندگی اجتماعی، این اختلال در حال بروز و شیوع بیشتری قرار دارد.
عواملی مختلفی می تواند در ایجاد این اختلال مؤثر باشد از جمله: ژنتیک و عوامل عصبی- زیستی و گاهی مصرف برخی هورمون‌ها در دوران بارداری زمینه‌ساز ایجاد این اختلال در جنین خواهد بود.
زمانی که یک فعل غلط تنها برای یک جنس محرومیت ایجاد کند، شخص را به سمت نارضایتی از جنسیت و بروز رفتارهای اغراق‌آمیز از دختر یا پسر محروم پیش‌می‌برد.
عدم حضور یکی از والدین در نقش خود نیز یکی از مهم‌ترین دلایل ایجاد این اختلال است زمانی که بار زندگی بر دوش مادر خانواده بوده و اصطلاحا در زندگی هم مرد بوده و هم زن و یا زمانی که نقش پدر در خانواده بسیار کم‌رنگ است و قاطعیتی ندارد، این شرایط سبب میشود اعضای خانواده نسبت به جنسیت خود احساس نارضایتی پیدا کنند.
زمانی که تنها ملاک نقص، جنسیت باشد، جنسیت از مسیر درست خارج شده و وارد نبایدها میشود و به طور کلی مسائل تربیتی، محیطی و خوب و بد کردن از جنسیت، موجب ناکامی‌های پی‌درپی، محرومیت‌های پشت سر هم و پرخاشگری و نفی خود و بروز رفتارهای پرخطر خواهد شد.
اختلال هویت جنسیتی، یک اختلال زودگذر نیست، ابن اختلال به شرایط و علل پیش‌آمده بستگی دارد و برطرف کردن این مسائل می‌تواند اختلال را به اتمام برساند.
باید در رفتارهای خطا، جنسیت‌زدایی شود، در این امر نیازمند یک فرهنگ و آموزش‌های جمعی هستیم، اگر آموزش به درستی صورت گرفته و از جنسیت به عنوان نقطه تحقیر استفاده نکنیم و ارزش‌گذاری درستی داشته باشیم، بسیاری از این مسائل و گرایشات خطا از بین خواهند رفت.
آغاز تربیت، آموزشها و پرورشهای مستقیم و غیر مستقیم خانواده است. خانواده نقش بسترسازی و پیشگیری را ایفا میکند. اگر در خانواده فرهنگسازی و درونی سازی ارزشها درست و به موقع انجام شود، بسیاری از این مشکلات خود به خود از میان برداشته میشود. امروزه کارشناسان امور تربیتی معتقدند که اگر ما سرمایه گذاریهای خود را از بسترسازی ها و پیشگیری ها آغاز کنیم، هم ریشه ای تر و اصولی تر و هم ارزان تر کار خود را پیش میبریم. به جای اینکه پس از مواجه شدن با هر مشکل با آن برخورد کرد، میتوانیم بسیاری از این چالشها را پیش از به وقوع پیوستن از میان برداریم.
آموزش والدین، بررسی زخم‌های موجود در خانه، ایجاد اعتماد به نفس، آموزش مهارت‌های حل مسئله و کنترل هیجان در مدار پذیرش افراد و… از جمله راهکارهای درمان اختلال هویت جنسی می باشد.
نارضایتی از جنسیت
اگر با نگاهی تیزبین کودکان اطرافتان را به تماشا بنشینید، ممکن است دختر بچه‌هایی را ببینید که دوست دارند مثل پسرها رفتار کنند یا به پسرهایی برمی‌خوردید که عاشق سر کردن روسری و لاک زدن هستند. آیا کودکانی که زیر بار نقش‌های جنسیتی نمی‌روند، عاقبت به خیر می‌شوند؟ آیا کودکی که می‌خواهد تبدیل به یکی از افراد جنس مخالف بشود، دچار مشکلات جنسی و هویتی است یا این که این میل تنها بخشی از رشد طبیعی اوست؟اگر دختر شما رفتارهای پسرانه‌ای دارد یا این که پسرتان عاشق پوشیدن لباس‌های زنانه و عروسک بازی است، چه باید بکنید؟
مراقب رفتارهایتان باشید
گرچه شاید ایفای بی‌عیب و نقص نقش‌های والدینی بسیار سخت و دشوار است اما باید بگوییم در برابر این کودکان مسئولیتی سنگین برعهده شماست، باید بیش از پیش مراقب رفتار و کلام خود باشید و از انجام کارها یا بیان مطالبی که تاییدکننده جنس مخالف با فرزندتان است، اجتناب کنید، مثلا هرگز نزد فرزند دخترتان نگویید: «هوش و ذکاوت خوبی داری کاش پسر بودی و…» یا به‌خاطر آرزوهای برباد رفته تان، مثلا داشتن فرزند پسر، دخترتان را مثل یک مرد تربیت نکنید یا مانند مادری که سعی میکند بی‌عرضگی‌های همسرش را با توانمندی‌های فرزند پسرش جبران کند، رفتار ننمایید. هرگز از یاد نبرید حق ندارید واقعیت را نادیده بگیرید و نقش فرزندتان را نه آنطور که در واقعیت مورد پذیرش است بلکه آنطور که آرزو دارید، تعیین کنید و از همه مهم‌تر باید بدانید فرزند شما در آن واحد توانایی بر عهده گرفتن دو نقش متفاوت را ندارد، او هیچ گاه نمی‌تواند برایتان هم پسر باشد و هم دختر.
بازی‌ها را خیلی جدی نگیرید
برخی والدین با توسل افراطی به این تصور که «انجام بازی‌های بسیار خشن برای پسرانشان مضر است یا اسباب بازی‌های پسرانه مناسب نیستند»، سعی می‌کنند برای حک کردن صلح، آرامش و دوستی در ذهن فرزندشان از خرید تانک و مسلسل یا از تفنگ بازی و انجام هر بازی خشنی که به اصطلاح برای سلامت روان فرزند پسر آنها بشدت مضر است، ممانعت کنند یا دختران شان را از انجام بازی‌های پسرانه منع نمایند. این روش تربیتی هرگز مورد تایید نیست و ممکن است اثرات معیوب معکوسی نیز به همراه داشته باشد؛ برای اجتناب از آسیب‌های خاموش این سبک تربیتی، توصیه می‌کنیم توانایی تجزیه و تحلیل فرزندانتان را دست‌کم نگیرید و با فراغ خاطر بپذیرید فرزندان ما آن‌قدر باهوش هستند که مثلا می‌دانند شلیک کردن گلوله، روش مناسبی برای تخلیه هیجان نیست و تنها یک بازی خیالی است؛ پس بیهوده اتاق پسرتان را از عروسک‌های پشمالو پر نکنید یا دختران تان را از تفنگ بازی برحذر ندارید.
چیزی بگویید که بفهمد
اگر شاهد نشانه‌ها یا رفتارهایی از فرزندتان هستید که با جنسیتش تناسبی ندارد، به جای بی‌تفاوتی یا احساس ترس و نگرانی، درباره این موضوع، به زبان خود فرزندتان با او گفت‌وگو کنید، البته مراقب باشید که با صحبت هایتان این مورد را بیش از اندازه پررنگ نکنید و یا به رفتارهایش واکنش تندی نشان ندهید. بهتر است با نشان دادن رفتار درست، او را به نقش اصلی‌اش در جریان زندگی بازگردانید. از سوی دیگر، بی‌توجهی و نادیده گرفتن بهترین روش برخورد با رفتارهای ضدجنسیتی است. بهتر است برای همیشه به خاطر داشته باشید تقویت، تنها با رفتارهای تشویقی و حمایتی صورت نمی‌گیرد بلکه هر گونه جلب توجه چه سرشار از خشم و سرزنش باشد و چه با لبخند و تحسین همراه شود، باعث تشدید و تکرار رفتار میشود.
تو پسری و آرایش مال دخترهاست!
اگر روزی ببینید پسر کوچولوی‌تان خود را آرایش کرده است، چه برخوردی می‌کنید؟ آیا به او می‌خندید و می‌گویید: «به به چه دختر زیبایی، می‌خواهی برایت لاک هم بزنم» یا با تندی او را پای روشویی می‌برید و صورتش را می‌شویید؟ استفاده از لوازم آرایش تنها به منظور تلاش برای شبیه‌تر شدن به بانوی اول زندگی، رفتاری است که معمولا برخی از پسر بچه‌ها مرتکب آن می‌شوند و این وضعیت هرگز نباید باعث دل نگرانی و واکنش‌های تند شما شود. بهتر است هنگام مشاهده چنین رفتارهایی بدون اخم یا لبخند، با صمیمت، آرامش و لحنی قاطعانه به پسرتان بگویید: «آرایش کردی؟ اما پسرها آرایش نمی‌کنند!» سپس به او کمک کنید صورتش را پاک کند آنگاه با یک مداد سیاه یا زغالی، برای او ریش و سیبیل بکشید و بگویید: «حالا مرد شدی!» یادتان باشد لبخند زدن، سرزنش یا همکاری با کودک باعث تقویت، تکرار یا تشدید این میل کودکانه میشود.
وقتی مساله جدی است که…
اگر دختر شما در کنار بازی با عروسک‌ها گاهی نیز در شمایل یک پسر ابراز وجود میکند، جای هیچ نگرانی نیست، شاید این رفتار صرفا تقلیدی از شخصیت‌های کارتونی محبوب اوست یا در جهت شناسایی و شناخت رفتارهای جنس مخالف است و هیچ معنا و مفهومی خارج از این موضوع ندارد اما اگر دختر شما هیچ علاقه‌ای به رفتارهای دخترانه ندارد و از انجام کارهای ظریف دخترانه مانند زدن لاک، بلند کردن موها، پوشیدن لباس‌های پرنسسی صورتی رنگ و کفش‌های پاشنه دار و… بشدت امتناع میکند و آنها را لوس بازی و نشانی از ضعف می‌داند، بیشتر مراقب باشید! فرار از جنسیت نشانه بارزی است که توجه به آن در صدر اهمیت است، ممکن است فرزندتان به خاطر رفتارهای شما یا خودخواسته میلی به بودن در هویت جنسی غالب خود نداشته باشد، در این وضعیت برای اجتناب از آسیب‌های دوره نوجوانی و هویت‌یابی توصیه می‌کنیم هر چه سریع‌تر به یک روان‌شناس کودک مراجعه کنید تا با پیگیری‌های حرفه‌ای، از تشدید شدن این مساله کودک تان پیشگیری کنید.
پدری و مادری کنید
به‌رغم آن که کودکان تا شش سالگی بیشتر با مادرشان وقت می‌گذرانند و از او الگوگیری می‌کنند، بیشتر راغب هستند از الگوی همجنس شان تاثیر بپذیرند. رابطه گرم و صمیمی با والد همجنس خود نقش بسزایی در فراگیری رفتارها و منش‌های هویتی و اجتماعی کودکان دارد، بر همین اساس هرگز نمی‌توان نقش پررنگ و منحصربه‌فرد پدرها و مادرها را در رسیدن پسران و دختران به بلوغ جنسی و هویتی نادیده گرفت. اگر چه شاید برای شناختن جنس مقابل کنجکاوی کنند اما در نهایت بیشتر از هر کسی از والد همجنس و رفتارهای او تاثیر می‌پذیرند.
اقدامات مشاوه ای
در ابتدا باید مصاحبه و تست های شخصیت صورت گیرد و مشخص شود که دختر یا پسر دارای اختلال هویت جنسی است، منظور از هويت جنسي فرايندي است که طي آن فرد با جنسيت خودش به عنوان يک مرد يا يک زن پيوند شناختي و عاطفي پيدا مي‌کند و در طي فرايند رشد رواني و جامعه‌پذيري نقش‌هايي متناسب را ازخود نشان می دهد. در اين زمينه اقدامات درماني شامل، معرفي به روانپزشک، مداخلات روانشناسي در ابعاد فردي و خانوادگي و قرار دادن خانواده او درگروه‌هاي درماني، براي دختر یا پسر صورت گیرد.
نقش خانواده در شکل گیری هویت فرزندان
خانواده نقش موثري در شكل‌گيري هويت فرزندان برعهده دارند و از زمان تولد دختر، محيط مناسب و مساعدي براي پرورش بهنجار هويت جنسي او باید وجود داشته باشد. کودک در محيطي رشد مي‌کندکه پدر نقش اصلي را در زندگي خانواده دارد و والدين با رفتارها و برخوردهاي نامناسب و شيوه‌هاي تربيتي اشتباه و غيرمنطقي خود اين مساله را بيشتر دامن مي‌زنند.
برای مثال در خانواده ای که پدر شخصيت سلطه‌گري و مادر شخصيت سلطه پذيري داشته دختر تمایل به پسر بودن دارد.
اختلال در سیستم ارتباطی اعضای خانواده
اختلال هويت جنسي نشأت گرفته از ارتباطات بيمارگونه اعضاي يک خانواده است. هويت جنسي کودک در دوران
حساس اولیه رشد می کند و والدین باید به آن توجه جدی داشته باشند.
فرزندان را با توانمندی های شخصیتی خود آشنا کنید
فرايند هويت جنسي از تولد يک فرد آغاز مي‌شود و طي آن بزرگسالان به طورکلي به جنسيت زيستي نوزاد به صورت يک ويژگي تعيين‌کننده کاملاً با اهميت، واکنش نشان مي‌دهند. کودکان خردسال تا حدود 2 سال معمولاً از جنسيت زيستي و هويت‌جنسي خود چندان آگاه نيستند و پس از اين سن است که خود را به صورت دختر و یا پسر می شناسند.
پدران و مادران بايد فرزندانشان را با توانمندي‌هاي متناسب با شخصيت خود آشنا كنند و به آنها راه صحيح زندگي در جامعه را ياد بدهند، چرا كه هر دختر و پسري بايد بداند كه با توجه به شخصيت و جنسيتش توانمندي‌هاي مثبت در جامعه دارد و می تواند در جایگاه خودش مفید باشد.
قطعاً كسي كه نسبت به توانمنديها و ويژگي‌هاي مثبت شخصيتي خود آگاه نباشد و خود را يك موجود ناكارآمد تصور نمايد يك نوع خودپنداره منفي در او شکل مي‌گيرد که نتايج آن نااميدي، غمگيني و يا افسردگي است و او را در معرض آسیب های فراوانی قرار می دهد.
توصیه های پیشگیرانه
حتي المقدور پدر و مادر، مسئوليت و نقش خود را در رابطه با مسايل مختلف زندگي تفکيک نمايند و در وظايف یکدیگر دخالت نکنند.
خانواده ايده‌آل خانواده‌اي است که درآن پدر و مادر مهربان، صميمي و با محبت باشند مادر تکيه‌گاه عاطفي و روانی دختر و پدر راهنما و مشاور واقعی و اصلی پسر است.
توصیه آخر به خانواده‌ها اين است كه اسباب بازي را درطول رشدکودک همواره متناسب با جنسيت کودک انتخاب نمايند، زيرا وسايل بازي نقش بسيار تاثيرگذاري در فرايند رشد رواني ايفا مي‌نمايند و عامل مناسبي براي کمک به همانندسازی با جنس موافق کودک است و همچنین استفاده از پوشش متناسب با جنسيت براي کودکان و فراهم آوردن بسترهاي مناسب ارتباطي با جنس موافق به منظور شکل‌گيري هويت جنس موافق از ديگر راه‌هاي پيشگيري از بروز اين‌گونه اختلالات هويتي می باشد.