آیا تا به حال از یک جلسه مشاوره یا روان‌درمانی خارج شده‌اید در حالی که احساس می‌کنید شنیده نشده‌اید، درک نشده‌اید یا حتی بیشتر از قبل سردرگم شده‌اید؟ شاید چندین مشاور را عوض کرده‌اید، از این اتاق به آن اتاق رفته‌اید و هنوز احساس می‌کنید آن «مشاور خوب» و ایده‌آل را پیدا نکرده‌اید. این یک تجربه رایج، خسته‌کننده و عمیقاً پیچیده است که می‌تواند فرد را نسبت به کل فرآیند درمان دلسرد کند.
بسیاری از مراجعان در این نقطه از خود می‌پرسند: «آیا مشکل از من است؟ آیا من بیش از حد توقع دارم؟ یا واقعاً مشاوران خوبی وجود ندارند؟» این سوال، یک سوال بسیار مهم و شجاعانه است. در این مقاله می‌خواهیم به عنوان یک متخصص، پرده از لایه‌های مختلف این نارضایتی برداریم و به شما کمک کنیم تا با نگاهی شفاف‌تر، به این سوال کلیدی پاسخ دهید.
سوال اساسی: مشاور باید آینه باشد یا چراغ؟
در قلب بسیاری از این نارضایتی‌ها، یک سوال اساسی و یک انتظار ناگفته نهفته است: ما از مشاور خود چه می‌خواهیم؟ آیا وظیفه او این است که مانند یک آینه صاف و صیقلی، احساسات، افکار و روایت‌های ما را دقیقاً به خودمان بازتاب دهد تا ما احساس تایید، درک و آرامش کنیم؟ یا باید مانند یک چراغ‌قوه قدرتمند، بخش‌های تاریک، ناشناخته و دردناک وجودمان را روشن کند، حتی اگر دیدن آن واقعیت‌ها برایمان سخت و ناخوشایند باشد؟
بسیاری از ما ناخودآگاه با انتظار یک آینه وارد اتاق درمان می‌شویم، اما درمان واقعی و مؤثر، ترکیبی هوشمندانه از هر دو است. درمانگر خوب، ابتدا آینه می‌شود تا شما احساس امنیت و درک شدن کنید، اما سپس چراغ را روشن می‌کند تا مسیر رشد و تغییر را به شما نشان دهد. نارضایتی‌ها اغلب از لحظه‌ای شروع می‌شود که نور آن چراغ، به جایی می‌تابد که ما دوست نداریم ببینیم.
چرا به دنبال تایید هستیم؟ نگاهی به دلایل روانشناختی
بیایید ابتدا به بخش اول سوال بپردازیم: «آیا مشکل از من است؟» گاهی اوقات، ریشه نارضایتی نه در عملکرد مشاور، بلکه در مکانیزم‌های دفاعی و روانشناختی خود ما نهفته است.
- مقاومت طبیعی در برابر تغییر: ذهن انسان به شدت به الگوهای آشنا و قدیمی خود عادت کرده است، حتی اگر آن الگوها آسیب‌زا و دردناک باشند. این الگوها (مانند انتخاب شرکای عاطفی نامناسب، واکنش‌های پرخاشگرانه یا نشخوار فکری) برای ما یک «نقطه امن» روانی ایجاد کرده‌اند. درمان واقعی، این الگوها را به چالش می‌کشد و هر چالشی، اضطراب‌آور است. نارضایتی از مشاور، گاهی اوقات راهی هوشمندانه از سوی ذهن ماست تا از این اضطراب فرار کرده و به همان نقطه امن قبلی بازگردد.
- ترس از روبرو شدن با واقعیت تلخ: پذیرش سهم خودمان در مشکلات، یکی از سخت‌ترین مراحل رشد شخصی است. سرزنش کردن دیگران، تقدیر یا شرایط بیرونی بسیار آسان‌تر از این است که بپذیریم شاید الگوی رفتاری ما، انتخاب‌های ما یا باورهای بنیادین ما در ایجاد این وضعیت نقش داشته‌اند. وقتی مشاوری با مهارت، این سهم را به ما نشان می‌دهد، ممکن است احساس کنیم مورد حمله قرار گرفته‌ایم و او را به «درک نکردن» متهم کنیم، در حالی که او دقیقاً کارش را انجام داده است.
- انتظار یک «دوست حمایتگر» به جای یک «درمانگر»: این یک تفاوت بسیار ظریف اما حیاتی است. وظیفه یک دوست، وفاداری و حمایت بی‌قید و شرط از شماست. او باید طرف شما را بگیرد و به شما حق بدهد. اما وظیفه یک درمانگر، وفاداری به فرآیند بهبودی و سلامت روان شماست، نه لزوماً به روایت شما. او قرار نیست همیشه با شما موافق باشد. او قرار است به شما کمک کند تا از زوایای دیگری به ماجرا نگاه کنید که پیش از این نمی‌دیدید.
خطرات یک مشاور «بیش از حد مهربان» که فقط تایید می‌کند
شاید با خود فکر کنید: «چه اشکالی دارد مشاوری پیدا کنم که همیشه حرف دلم را بزند و مرا تایید کند؟» این رویکرد نه تنها مفید نیست، بلکه می‌تواند خطرناک باشد.
مشاوری که همیشه و در هر شرایطی با شما موافق است و شما را به هیچ چالشی دعوت نمی‌کند، مانند یک مربی ورزشی است که به شما اجازه می‌دهد همیشه وزنه‌های یک کیلویی بزنید. شاید در لحظه احساس راحتی و رضایت کنید، اما در بلندمدت هیچ عضله‌ای نخواهید ساخت و هیچ رشدی نخواهید کرد. این نوع «درمان حمایتی صِرف» می‌تواند:
- الگوهای رفتاری مخرب شما را تقویت کند: با تایید مداوم روایت شما، ممکن است باورهای غلط و رفتارهای آسیب‌زای شما را تثبیت کند.
- شما را در دایره امن مشکلاتتان نگه دارد: مانع از خروج شما از منطقه امن و در نتیجه، مانع از رشد واقعی شما می‌شود.
- باعث اتلاف وقت، انرژی و هزینه شما شود: شما ماه‌ها یا حتی سال‌ها در جلسات شرکت می‌کنید بدون اینکه تغییر معناداری در زندگی‌تان رخ دهد.
اما حق با شماست؛ گاهی مشکل واقعاً از مشاور است!
حالا به بخش دوم سوال بپردازیم: «آیا مشکل از اوست؟» پاسخ مثبت است. گاهی اوقات نارضایتی شما کاملاً به‌جا و منطقی است. یک رابطه درمانی مؤثر، نیازمند تخصص، مهارت و اصول اخلاقی از سوی درمانگر است.
چگونه یک مشاور نامناسب را از یک چالش درمانی مفید تشخیص دهیم؟
- نشانه‌های خطر واضح: اگر مشاور شما رفتار غیرحرفه‌ای از خود نشان می‌دهد، باید فوراً جلسه را ترک کرده و به دنبال فرد دیگری باشید. این رفتارها شامل:
- قضاوت‌گر بودن: شما را به خاطر افکار یا رفتارهایتان سرزنش یا قضاوت می‌کند.
- عدم رعایت اصول حرفه‌ای: رازدار نیست، جلسات را دیر شروع می‌کند یا در طول جلسه حواسش پرت است.
- صحبت بیش از حد درباره خودش: جلسه را به محلی برای تعریف داستان‌های شخصی خودش تبدیل می‌کند.
- نداشتن تخصص کافی: در حوزه مشکل خاص شما (مثلاً اعتیاد، تروما یا مشکلات زوجین) تخصص و تجربه کافی ندارد.
- عدم تناسب شخصیتی (Therapeutic Fit): این مورد کمی پیچیده‌تر است. گاهی اوقات یک مشاور، فردی کاملاً متخصص و حرفه‌ای است، اما سبک درمانی یا شخصیت او با شخصیت و نیازهای شما همخوانی ندارد. برای مثال، شما ممکن است به یک رویکرد درمانی مستقیم و ساختاریافته نیاز داشته باشید، در حالی که مشاور شما رویکردی منعطف و اکتشافی دارد. این «عدم تناسب» تقصیر هیچ‌کس نیست، اما یک دلیل کاملاً منطقی برای جستجوی یک مشاور دیگر است.
از مشاورم راضی نیستم، چه کار کنم؟
اگر در این وضعیت قرار دارید، به جای رها کردن کامل درمان، این گام‌های عملی را امتحان کنید:
۱. اول با خودِ مشاور صحبت کنید: این شجاعانه‌ترین و در عین حال مفیدترین کار است. احساسات خود را درباره فرآیند درمان با او در میان بگذارید. بگویید: «احساس می‌کنم در جلسات اخیر پیشرفتی نداشته‌ام» یا «وقتی شما فلان حرف را زدید، احساس کردم درک نشدم.» این بازخورد، هم به مشاور کمک می‌کند تا رویکردش را تنظیم کند و هم خودِ این گفتگو، یک تمرین درمانی قدرتمند برای ابراز وجود و مدیریت روابط است.
۲. انتظارات خود را بازبینی کنید: از خود بپرسید: آیا من واقعاً به دنبال تغییر هستم یا فقط به دنبال تسکین موقت و تایید می‌گردم؟ آیا آماده‌ام با بخش‌های سخت وجودم روبرو شوم؟
۳. به فرآیند اعتماد کنید و صبور باشید: تغییرات عمیق روانشناختی، یک شبه اتفاق نمی‌افتند. مانند هر مهارت دیگری، این فرآیند نیز نیازمند زمان، تمرین و تکرار است.
۴. در صورت لزوم، با آگاهی مشاور خود را تغییر دهید: اگر پس از صحبت و بررسی‌های لازم به این نتیجه رسیدید که مشکل از عدم تخصص، رفتار غیرحرفه‌ای یا عدم تناسب جدی است، تغییر مشاور نه تنها حق شما، بلکه یک تصمیم هوشمندانه است.
نتیجه‌گیری: درمان واقعی، همیشه راحت نیست
درمان مؤثر، سفری است که همیشه مسیر هموار و راحتی ندارد. گاهی اوقات بهترین و تأثیرگذارترین مشاور کسی است که شما را کمی عصبانی یا مضطرب می‌کند، زیرا شما را وادار به فکر کردن به چیزهایی کرده است که سال‌ها از آن‌ها فرار می‌کردید.
هدف نهایی مشاوره، رسیدن به آرامش پایدار از طریق رشد، آگاهی و پذیرش است، نه صرفاً کسب احساس خوب لحظه‌ای. این سفر نیازمند شجاعت و تعهد از سوی شما، و تخصص، همدلی و مهارت از سوی درمانگر است.
در کلینیک آفتاب ما به ساختن یک «اتحاد درمانی» (Therapeutic Alliance) قوی و مبتنی بر اعتماد باور داریم؛ فضایی که در آن شما هم احساس امنیت و درک شدن می‌کنید و هم برای رسیدن به بهترین نسخه از خودتان، به شیوه‌ای امن و حرفه‌ای به چالش کشیده می‌شوید. برای شروع این سفر، با ما تماس بگیرید.
